«Պետք է դուդուկը ներկայացնելու նյութական բազա ունենանք»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է դուդուկահար, ՀՀ վաստակավոր արտիստ ԳԵՎՈՐԳ ԴԱԲԱՂՅԱՆԸ:

«ՕԼԻՄՊԻԱԴԱՅԻ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐՈՒՄ ԿՈՄԻՏԱՍ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ԱՌԱՋԱՐԿԸ»

-Պարոն Դաբաղյան, թեև Սոչիի ձմեռային օլիմպիադայում հայ մարզիկներն առանձնապես տպավորիչ ներկայացվածություն չունեն, բայց մարզական այդ մեծ իրադարձության անքակտելի մաս է կազմում հայկական տարրը` հատկապես երաժշտության տեսքով: Բացման շքեղ արարողության ընթացքում հնչում էր Միքայել Թարիվերդիևի երաժշտությունը, արարողության կարևորագույն զարդը դարձավ Արամ Խաչատրյանի երաժշտությունը, նրա «Վալսի» հնչյունների ներքո ռուս գեղասահորդներ Տատյանա Վոլոսոժարը և Մաքսիմ Տրանկովը սահմանեցին համաշխարհային ռեկորդ և նվաճեցին օլիմպիական ոսկին: Բայց սա ամենը չէ. ի պատիվ օլիմպիադայի կազմակերպված երաժշտական փառատոնի փակմանը հանդես եկաք Դուք` Յուրի Բաշմետի հետ համատեղ կատարելով Կոմիտաս: Պատմեք, խնդրեմ, այս մասին:
-Յուրի Բաշմետի հետ համագործակցությունս սկսվել է մոտ ութ տարի առաջ: Առաջին համերգը կայացել է Իտալիայում: Նվագում էինք Վաչե Շարաֆյանի ստեղծագործությունը` դուդուկի, ալտի և նվագախմբի համար: Նվագախումբը Բաշմետի ղեկավարած «հՏսՌրՑօ ԾՏրՍՉօ» խումբն էր: Մեկ ուրիշ կատարում ունեցանք Մոսկվայում` Մոսկվայի կոնսերվատորիայի համերգային շրջանի բացման առթիվ: Սկսեցինք մշակել նոր ծրագրեր, մտածել նոր ստեղծագործությունների, նոր ձայնագրությունների մասին: Բայց այս համերգի թեման երբեք չէր արծարծվել, ինձ համար անսպասելի էր օլիմպիադայի շրջանակներում Կոմիտաս կատարելու առաջարկը: Այն ինձ և՛ ուրախացրեց, և՛ զարմացրեց: Ծրագրի ընտրությունը Բաշմետը վստահել էր ինձ և Վաչե Շարաֆյանին: Մենք որոշեցինք կատարել դուդուկի, ալտի և նվագախմբի համար Վաչե Շարաֆյանի մշակած կոմիտասյան մեղեդիների և հայկական ժողովրդական երգերի շարք: Ի պատիվ օլիմպիական խաղերի կազմակերպված այդ երաժշտական փառատոնի նախաձեռնողը Յուրի Բաշմետն էր: Մասնակցում էին շատ անվանի երաժիշտներ տարբեր երկրներից:
-Հնարավո՞ր է, որ հաջորդ օլիմպիադային մենք նաև սպորտով ավելի լավ ներկայացված լինենք:
-Ես շատ եմ ուզում, որ այդպես լինի: Դրա համար ժամանակ է պետք, համապատասխան մթնոլորտ է պետք, և այդ մթնոլորտի բարելավմանը նախ և առաջ նպաստում է մշակույթը: Որտեղ կա մշակույթ, այնտեղ կան բարություն, սեր: Երբ այս բաները պակասում են, մարդիկ դառնում են չար, ագրեսիվ, ստեղծվում է բացասական աուրա:
-Մեր նախորդ զրույցի ժամանակ դժգոհում էիք, որ հասարակության շրջանում դուդուկն առավելապես ընկալվում է որպես տխուր մեղեդիների, տխուր առիթների համար նախատեսված գործիք, և ասում էիք, որ հարկավոր է կոտրել այդ կարծրատիպը: Այսօր ավելի լուրջ կարծրատիպեր եք կարողացել կոտրել` դուդուկը «ներդրել եք» դասական երաժշտության ոլորտ: Ինչպե՞ս դա հաջողվեց:
-Մարդ ինչքան լիքն է լինում, ինչքան բարձր ինտելեկտ է ունենում, այնքան լավ է զգում լուրջ մեղեդիների լույսը: Ինչքան հասարակության ինտելեկտի սանդղակն իջնում է, այնքան դժվար է դառնում նրա համար Կոմիտաս, Մոցարտ, Վիվալդի լսելը: Այդպիսի զանգվածին միայն մի բան է հետաքրքրում` ուտել-խմել, տաշի-տուշի, երկար-անկապ կենացներ: Այս դեպքում արդեն ուրախանալը կամ տխրելն էլ են դառնում շատ հարաբերական: Իհարկե, տարբեր ժանրերի երաժշտություն էլ պետք է լինի` ռեստորանային, քաղաքային ֆոլկլոր, ֆունկցիոնալ երաժշտություն: Բայց ժողովրդին այնպիսի դաստիարակություն է պետք տալ, որ ձևավորվի նաև լուրջ երաժշտություն լսող զանգվածը, որ լինեն նաև Արամ Խաչատրյան, Կոմիտաս, Վերդի լսողներ:

«ԵԹԵ ՇԱՌԼ ԱԶՆԱՎՈՒՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԱՊՐԵՐ, ՄԻ ՈՐԵՎԷ SMS ՔՎԵԱՐԿՈՒԹՅԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՈՒՄ ԿԼԻՆԵՐ ՅՈԹԵՐՈՐԴ ՏԵՂՈՒՄ»

-Օտար հանդիսատեսն ինչպե՞ս է ընկալում դուդուկը` որպես դասական երաժշտության բաղադրիչ: Էլ չասենք, որ հայ հանդիսատեսի ականջն էլ դեռևս շատ սովոր չէ սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ դուդուկ լսելուն:
-Բազմաթիվ օրինակներ փաստում են, որ մենք մեր ունեցածն այնքան էլ չենք սիրում, չենք գնահատում: Բայց հենց որ ուրիշն է դա գնահատում, իսկույն սկսում ենք նկատել, կարևորել: Եթե աշխարհն ասում է, որ Շառլ Ազնավուրը լավն է, ուրեմն մենք էլ ենք ասում:
-Դուք հիմա «Հայը» երգիծապատումում Նշան Պեշիկթաշլյանի միտքն եք հաստատում. «Ինչ որ իրն է ու անմիջապես դրամի չի վերածվիր` չի գնահատեր: Օրինակ` իր տաղանդավորները: Բայց վա՜յ, եթե իր ցեղին պատկանող միջակ մը ստանա օտարներու ներբողականը, չտեսի մը նման, մեծով-պզտիկով, բարեկենդան կսարքե, կուռի ու կպայթի»: Փաստորեն, սա համաժամանակյա՞ ազգային հատկանիշ է:
-Հիմա եթե Շառլ Ազնավուրը Հայաստանում ապրեր, մի որևէ SMS քվեարկության արդյունքում կլիներ յոթերորդ տեղում: Նույնը և` Արամ Խաչատրյանը: Չեմ ուզում շատ խտացնել գույները, բայց սա լրջորեն խորհելու առիթ է: Չի կարելի ինքնախաբեությամբ զբաղվել, պետք է իրականությունն անկեղծորեն վերլուծել և գնալ ճիշտ, կառուցողական քայլերի ճանապարհով:
-Վերջերս նաև Թարիվերդիևի ստեղծագործությունները կատարեցիք Երևանում, ավելի վաղ դրանք կատարել էիք Մոսկվայում: Վերա Թարիվերդիևան նկատեց, որ դուդուկով այդ գործերը բոլորովին այլ կերպ են հնչում: Փաստորեն, Թարիվերդիևի ստեղծագործության համար նոր փո՞ւլ է սկսվում, դուդուկի շնորհիվ նրա ազգային ինքնությունն առավել շեշտակի՞ է դառնում:
-Նշեցիք, որ գեղասահքի օլիմպիական չեմպիոնները Խաչատրյանի երաժշտության տակ են պարել: Ես վստահ եմ, որ Թարիվերդիևի երաժշտությանը ծանոթ լինելու դեպքում շատ գեղասահորդներ հենց այդ երաժշտության տակ հանդես կգային: Թարիվերդիևի երաժշտությունը կատարելու առաջարկն էլ էր ինձ համար անակնկալ: Չէի պատկերացնում դուդուկի և Թարիվերդիևի համադրությունը: Երբ Վերան ուղարկեց ձայնագրությունները, դրանք ինձ համար իսկական հայտնություն դարձան: Ես այնքան էլ ծանոթ չէի Թարիվերդիևի երաժշտությանը, միայն «Գարնան 17 ակնթարթ» ֆիլմում հնչող մեղեդին գիտեի: Ես և Վաչե Շարաֆյանն ընտրեցինք «Նոկտյուրնը»: Վաչեն հրաշալի մշակեց, գործիքավորեց այն, և այդ ստեղծագործությունը դարձավ իմ ծրագրի ամենակարևոր բաղադրիչներից մեկը: Դա այն երաժշտությունն է, որ և՛ ֆոլկ սիրողին է գրավում, և՛ դասական երաժշտություն սիրողին: Ես գտա դուդուկի համապատասխան մելիզմները, որոնց շնորհիվ, Թարիվերդիևի երաժշտության մեջ հնչելով, դուդուկը մնում է դուդուկ, չի դառնում հոբոյ, ֆագոտ, կլառնետ, սաքսոֆոն կամ ֆլեյտա: Դուդուկը տանուլ չի տալիս այս դեպքում: Դուդուկն այնպես պետք է նվագել, այնպիսի խաղիկների, վիբրացիաների, մելիզմների մեջ պետք է հնչեցնել, որ լսողն իսկույն ճանաչի այն, չշփոթի այլ գործիքի հետ: Ինչ վերաբերում է Թարիվերդիևի ազգային ինքնության շեշտադրմանը, իսկապես պիտի ասեմ, որ երբ Կրեմլում կատարեցի նրա ստեղծագործությունները, համերգից հետո ինձ մոտեցած բազմաթիվ ռուս լրագրողներ հարցնում էին. «Ձեր հայրենակցի մասին ի՞նչ կասեք»: Իսկապես, թե՛ Թարիվերդիևը, թե՛ դուդուկը իբրև զուտ հայկական երևույթներ էին ընկալվում նաև օտարների կողմից: Կասկած չկար, որ այդ երաժշտության մեջ հայի ոգի է դրված:

«ԴՈՒԴՈՒԿԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ` ԼՈՒՐՋ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՈՒՄ»

-Դուդուկը և՛ ազգային տարատեսակ մեղեդիների, և՛ հայ ու համաշխարհային դասական երաժշտության արտահայտիչն է: Դուք` որպես պրոֆեսիոնալ, ո՞րն եք համարում այդ գործիքի հիմնական գործառույթը, ի վերջո, ո՞րն է տիպական այն ժանրը, որին ծառայելու է կոչված դուդուկը:
-Ես` որպես մասնագետ, և շատ այլ մասնագետներ, որոնք իմ կողքին են, իմ համախոհներն են, կարծում ենք, որ պետք է կարողանալ դուդուկի անաղարտ վիճակը պահել Հայաստանում: Բոլոր գործերը, որ ես կատարում եմ դուդուկով, անկախ դրանց ժանրից, գալիս են Հայրիկ Մուրադյանի երգից, Սայաթ-Նովայից, Կոմիտասից: Մեր էթնոսն է խոսում դրանցում: Մենք չպետք է դառնանք անարմատ բույս, զվարճանանք օտար արժեքներով, հարբենք մեր հաջողություններից ու կտրենք մեր կապը արմատների հետ: Հենց որ այդ կապը կտրվեց, ամբողջ հմայքը կկորչի: Ամբողջ գեղեցկությունն արմատի մեջ է, պետք է էդ արմատին, մեր հողին, մեր ջրին հավատարիմ մնանք, տիրություն անենք: Դուդուկը միայն նրա համար չէ, որ հոտնկայս կենացներ խմելիս լսեն: Այսօր հասունացել է այն պահը, երբ պետք է դուդուկի նկատմամբ լուրջ քաղաքական մոտեցում ցուցաբերել: Մշակույթը դրսերում քաղաքական կարևոր հարցեր լուծող գործոն է դառնում: ՈՒզենք-չուզենք` այսպես է: Ամբողջ աշխարհում հիմա դուդուկի հանդեպ մեծ հետաքրքրություն կա, տարբեր երկրների կոնսերվատորիաներում բացվում են դուդուկի դասարաններ, իսկ մեր ունեցածն ընդամենը մեկ դասարան է կոնսերվատորիայում, որը շատ քիչ է: Աշխարհի տարբեր երկրներից գալիս են մեզ մոտ դուդուկ նվագել սովորելու, ինֆորմացիա փոխանակելու: Այս ամենի համար ուսուցողական լուրջ կենտրոն պետք է ունենալ` իր բոլոր ենթակառուցվածքներով:
-Դա ենթադրում է առանձին շենքի, առանձին հաստատության առկայությո՞ւն:
-Այո՛:
-Որոշակի հիմքեր նախապատրաստվա՞ծ են այդ ինստիտուտն ունենալու համար:
-Երբ 2005 թվականին դուդուկը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվեց որպես համաշխարհային մշակութային արժեք, այդ հիմքերը կարծես նշմարելի էին: Հետո գործը սառեցվեց: Երբ մուղամը ճանաչվեց որպես Ադրբեջանի ոչ նյութական մշակութային արժեք, պետությունը բազմահարկ մի շենք հատկացրեց մուղամի պրոպագանդայի, ուսուցման համար: Մեզ մոտ, ցավոք, չկա նման լուրջ մոտեցում: Հույս ունեմ, որ ինչ-որ բան կփոխվի այս առումով: Ես այս ամենը չեմ ասում` բողոքելու համար: Մեր երկիրն է, մեր տունն է, և եթե ինչ-որ բացթողում կա, պետք է լրացվի: Սա անհրաժեշտ է: Եթե մենք վաղը լսենք, որ Ստամբուլում կամ ինչ-որ այլ անցանկալի վայրում դուդուկի կենտրոն է բացվել, այն ժամանակ չպետք է մեղավորներ փնտրենք: Այդ մեղավորները մենք ենք: Աշխարհը գիտի, որ դուդուկը հայերի գործիքն է, մենք պետք է այն ըստ արժանվույն ներկայացնելու նյութական բազա ունենանք: Մեր ունեցած նյութական բազան դուդուկի այսօրվա համաշխարհային ճանաչման մասշտաբներին չի համապատասխանում: Մենք աշխարհին լուրջ ասելիք ունենք: Եվ աշխարհից մեզ սպառնացող լուրջ վտանգ կա: Ճիշտ է, մենք պիտի ինտեգրվենք աշխարհին, բայց նաև պիտի պահպանենք ազգային մտածողությունը, անցյալի պատմության դասերը չմոռանանք: Չի կարելի մտածել, որ հենց ինտեգրվեցինք Եվրոպային, մտանք 21-րդ դար, ամեն ինչ շատ լավ է լինելու: 21-րդ դարում ամբողջ Միջին Արևելքը հողին հավասարեցրին: Սիրիա, Իրաք, Լիբիա, Եգիպտոս` այս երկրները 21-րդ դարում չխորտակեցի՞ն: Ի՞նչ է սրանց դեմ փոքրիկ Հայաստանը. մի քանի ժամում հարցերը կլուծեն: Վտանգ միշտ կա, ու այդ վտանգին դիմակայելու համար պիտի մեր ունեցածին տեր կանգնենք:
-Պատմեք, խնդրեմ, ապագա ծրագրերի մասին:
-Գերմանիայի տարբեր քաղաքների եկեղեցիներում ապրիլի 20-30-ին կունենամ հինգ մենահամերգ` երգեհոնի նվագակցությամբ: Համերգները նվիրվում են Մեծ եղեռնի 100-ամյակին: Գերմանացի երգեհոնահար է նվագակցելու: Իսկ ավստրիացի մի նկարիչ էլ մեծ պրոյեկտորի վրա նկարելու է մեր կատարած երաժշտության պատկերը: Ստեփան Շաքարյանը մշակել է հայկական ժողովրդական երգերի շարք, որոնք կկատարվեն դուդուկով և ջութակով: Կկատարենք ես և ջութակահար Նիկոլայ Մադոյանը` սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ: Առաջին համերգը կկայանա մեզ մոտ` գարնանը կամ աշնանը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ